Omdat de blogs over nat in nat schilderen zo goed werden gelezen, heb ik besloten om meer te laten zien van de kunstzinnige technieken en opdrachten die ik met de meisjes doe. Deze blog gaat over vormtekenen. Vormtekenen is een tekentechniek waarbij je (kind) verschillende vormen ontdekt, maar dan op een vloeiende en beweeglijke manier. Er zit een grote waarde aan deze manier van tekenen, zowel voor kinderen als voor volwassenen. Als je hier meer over wilt weten en inspiratie wilt opdoen voor vormtekenoefeningen of -opdrachten, lees dan gauw verder!

Wat is vormtekenen

Zoals ik in de inleiding al schreef is het een tekentechniek waarbij zowel de vorm als de beweging, die je moet maken om de vorm neer te zetten, centraal staan. Het is een techniek die vraagt om concentratie: je moet je goed concentreren op de vorm en de route van de lijnen. Maar omdat de lijnen altijd in beweging zijn, is het ook een hele ontspannende tekentechniek. Je maakt vloeiende bewegingen, waardoor je bijna wiegend of dansend door een vorm heen gaat. Of je maakt hoekige en strakke bewegingen, waardoor je wakker en alert blijft. De lemnistcaat (de liggende of staande 8) is een bekende vorm voor het vormtekenen, maar er zijn eindeloos veel mogelijkheden.

Een kleur of vorm begrijpen

In mijn laatste blog over nat in nat schilderen vertelde ik dat die schildertechniek een prachtige manier is om kleuren écht te leren kennen. Om niet alleen te weten “dat is rood”, maar ook te voelen wat rood is en doet. De kwaliteiten van een kleur, de eigenschappen, de plek in de regenboog, de ruimte die het inneemt, de invloed van die kleur op andere kleuren én op jou. Vormtekenen is bij uitstek een manier om vormen op eenzelfde manier te leren kennen. Door vormtekenen ga je vormen niet alleen zien, je gaat ze voelen en begrijpen. Over dit laatste zou je een heel boek kunnen volschrijven – wat dat betekent, een vorm of een kleur voelen en begrijpen in plaats van alleen zien – maar ik hoop dat je een puntje van de taart gaat proeven door vormtekenen gewoon eens te proberen, eventueel met je kinderen! Er zitten namelijk flink wat voordelen aan, zeker ook voor kinderen…

De voordelen van vormtekenen voor kinderen

• Het is een speelse en creatieve manier om te oefenen met concentratie en ruimtelijk inzicht. Welke lijn gaat over welke lijn heen? Waar moeten de lijnen zich kruizen? Hoe is de route? Volg ik nog steeds dezelfde lijn? Afdwalen in vormtekenen betekent letterlijk afdwalen van de lijn en dus de vorm.
• Voor “drukke kinderen”, kinderen die “nooit stil kunnen zitten” en kinderen die het moeilijk vinden om zich op een taakje te concentreren is dit bij uitstek een fijne techniek: ze kunnen blijven bewegen, terwijl ze zich gaan focussen. Die focus is niet dwingend, zoals bij een rekenopdracht: je kind wordt spelenderwijs in die meer gefocuste toestand getrokken.
• In de eerste blog over nat in nat schilderen kon je lezen dat het bij die techniek niet om de vorm draait. Dat zorgt er onder andere voor dat kinderen dichter bij hun gevoel kunnen komen. Maar dat betekent ook dat dat gevoel soms ervaren kan worden als een eindeloze en vormloze brei van… tja, gevoelens! Vormtekenen is veel vaster, ondanks alle beweging. Het is duidelijker. Een vorm heeft grenzen, contouren, heldere lijnen – het is afgebakend. Als jouw kind het lastig vindt om bij zichzelf te blijven, voor zichzelf op te komen of om grenzen aan te voelen – op wat voor manier dan ook – dan kan vormtekenen heel waardevol zijn. Het is bij uitstek ook een techniek die je helpt om (je) grenzen te voelen en dichter bij jezelf te komen.
• Omdat de bewegingen vloeiend zijn en veelal ook rond (je kunt ook hoekige vormtekeningen maken) is vormtekenen een goede oefenschool voor schrijven. Door ergonomische krijtjes te gebruiken die de fijne motoriek stimuleren, kun je er gerust op zijn dat je kind aan een goede basis werkt voor het (leren) schrijven.

Vanaf welke leeftijd?

In principe is vormtekenen een techniek die vanaf de basisschool wordt toegepast. Vanuit de antroposofie is deze techniek namelijk nauw verbonden met het etherlichaam – het vitale deel van de mens dat het fysieke lichaam tot leven brengt. De filosofie van Rudolf Steiner (de grondlegger van de antroposofie) volgend, heeft het etherlichaam rond het 7e levensjaar een belangrijk punt bereikt in het bouwen aan het fysieke lichaam van het kind. Het kind is niet alleen sterker geworden, het heeft (kinder)ziektes doorstaan, het is veel meer “zichzelf” geworden én het is tanden gaan wisselen. Dat laatste is voor velen een gewoon onderdeel van groter worden, maar in de antroposofie een belangrijke indicator voor ‘schoolrijpheid”. Ook hier zal ik verder niet te diep op in gaan nu, anders wordt deze blog veel te lang, maar ik zal binnenkort een blog maken met boekentips over de antroposofie. Voor nu volstaat het om te zeggen dat vormtekenen over het algemeen een techniek voor schoolkinderen, dus vanaf een jaar of 6/7.

Vormtekenen met jongere kinderen

Maar waarom doet Isaya het dan nu al? Dat vraag je je misschien nu af. Isaya wordt over een kleine twee maanden 5 jaar en is dus vrij jong voor deze techniek. Ten eerste is het goed om te weten dat Isaya sinds dat ze een jaar of 1 is een breed scala aan kunstzinnige technieken voorgeschoteld heeft gekregen. Ik heb een bachelor Kunstzinnige Therapie (Art Therapy) en haar altijd veel laten schilderen en tekenen (alleen natuurklei heb ik nog niet geïntroduceerd, maar daar volgt over over een jaar of wat vast ook een blog). Daarbij is Isaya een paar maanden geleden aan het tandenwisselen geslagen – een maand of wat later ben ik met haar gaan vormtekenen. Er zijn verschillende indicaties om met je kleuter te vormtekenen:

• Jullie hebben thuis een uitgebreid aanbod van kunstzinnige en creatieve oefeningen en je kind is gewend om allerlei soorten technieken en opdrachten uit te voeren
• Je kleuter laat lijnen kruizen in het tekenwerk
• Je kleuter is aan het tanden wisselen
• Je kleuter toont veel interesse in schrijven. Je wilt graag de juiste letters en techniek aanleren (oef, dat is lastig als je geen juf bent), maar ook tegemoet komen aan de vele vragen die je kind stelt over letters, woorden en namen.
• Je geeft thuisonderwijs en je weet zo nu en dan niet hoe je je kind aan tafel of geconcentreerd moet houden. Ook kleine opdrachtjes van school lijken volledig langs alle oren en belangstelling heen te suizen.
• Je kind is (vanaf 11 mei) weer gestart met school of kinderopvang en heeft moeite om alle extra gevoelens, spanningen en emoties een plekje te geven en een eigen plek te verwerven in deze nieuwe manier van “normaal”.
• Je kind vind tekenen onwijs leuk, is op zoek naar uitdaging, wil graag meer leren en jij voelt aan dat je kind hier ook klaar voor is.

Aan de slag met vormtekenen

Je kunt gewoon tekenpapier gebruiken, bijvoorbeeld het schetspapier dat je ook voor nat in nat schilderen gebruikt. (Op de vrije school worden de hoekjes vaak van het papier afgeknipt – Isaya doet dat graag zelf, dus wellicht zie je dat terug op enkele foto’s). Het is belangrijk dat je kind op een hard en glad ondervlak kan tekenen, bijvoorbeeld een gladde tafel of een teken- of schilderplank.

Plak het papier vast aan de ondergrond met een stukje schildertape, zodat het papier niet beweegt tijdens het tekenen. Gebruik voor jongeren kinderen natuurlijke en ergonomische krijtjes. Voor oudere kinderen, die hele ingewikkelde vormtekeningen kunnen maken, kun je ook kiezen voor potlood. Je kunt sommige vormen ook met verf (nat in nat techniek) uitvoeren. Zorg dat je kind goed kan zitten en probeer de tafel verder leeg of opgeruimd te houden.

Voor jonge kinderen maak je de vorm eerst voor, bijvoorbeeld met een lichte kleur. Voor oudere kinderen kun je een voorbeeld – door jou getekend – laten zien. En dan gaan jullie aan de slag! Dit is hoe ik een nieuwe vorm aanpak met Isaya:

• Ik teken de vorm of vormen voor op het papier
• Zij kiest een kleur en ik houd haar handje zachtjes vast
• Samen bewegen we een paar keer over de vorm
• In het ritme waarin we tekenen zeg ik in steekwoorden welke richting we uitgaan. Bijvoorbeeld: “van boven, naar links, van onder, naar rechts” – of soms gebruik ik het woord “opzij” in plaats van links of rechts. Ik zorg ervoor dat wat ik zeg ritmisch is – bijna als een liedje – en ervoor zorgt dat ze in de beweging komt van de vormtekening.
• Na een tijdje kiest ze een nieuwe kleur en laat ik haar handje los, maar houd ik nog wel haar onderarm losjes vast, zodat ik haar een beetje kan begeleiden als ze in de knoop komt (bij een kruisingen).
• Daarna kiest ze weer een nieuwe kleur, laat ik haar helemaal los en is mijn stem de enige sturing/ondersteuning. Bij simpele vormen hoef ik meestal (na een tijdje) niks te zeggen.
• Als ze klaar is (als ze zelf stopt of als ik merk dat ze “uit de vorm” raakt) kijken we samen naar de vormtekening: wat ziet ze erin? Vaak een bloem of een vlinder. Deze tekent ze dan verder uit.

Aandachtspunten

Als jullie aan de slag gaan, houd dan de volgende dingen in de gaten of houd er rekening mee:

• Begin in eerste instantie met groot papier (A3), zodat je kind voldoende ruimte heeft voor de vormen.
• Begin met simpele vormen.
• Zorg ervoor dat de vormen vloeiend, in beweging en zonder onderbrekingen worden gemaakt. Dat betekent dat je lijnen doorkruist en de vorm keer op keer op dezelfde manier volgt (tekent).
• Vraag het altijd of je hand van je kind mag begeleiden en let erop dat je het handje zachtjes vasthoudt (niet per ongeluk knijpt omdat je zelf ook aan het concentreren bent).
• Let op je kind: als het moe wordt, stop dan. Vormtekenen is intensief. Je ziet ook dat je kind “uit de vorm” raakt als het om zich heen gaat zitten kijken, keer op keer uit de bocht vliegt, nadat het eerder wel de vorm kon volgen en als het geen lijnen meer kan laten kruizen.
• Doe niet teveel vormen achter elkaar/ in één tekensessie. Werk liever langer aan één vorm, door steeds weer met een nieuwe kleur over dezelfde lijnen te gaan en door de vorm na afloop uit te werken tot een bloem of iets anders dat je kind erin ziet.
• Vormtekenen is een inademactiviteit, dus het kan zijn dat je kind na een tekensessie hoofd-moe is en niet meer kan focussen: tijd dus om naar buiten te gaan voor een uitademactiviteit! Het kan ook zijn dat je (oudere) kind juist heel erg gefocust raakt en zelf verder wil tekenen aan een eigen tekening of mandalakleurplaat.
• Observeer je kind tijdens het tekenen, maar ook zeker daarna. Probeer geen conclusies of oordelen te verbinden aan wat je ziet, maar neem het gewoon in je op. Schrijf dingen die je opvallen eventueel op na iedere tekensessie en lees het na een week of 6 vormtekenen weer eens terug.

In een latere blog zal ik wat dieper ingaan op de kwaliteiten en eigenschappen van verschillende vormen en bewegingen in het vormtekenen!

Een vormteken boekje

Ik heb een klein boekje met allemaal verschillende vormtekeningen, waar ik zo nu en dan inspiratie uithaal voor opdrachtjes. Als je kind een tijdje bezig is met vormtekenen en het leuk vindt, of je merkt dat het er baat bij heeft, koop dan een mooi boekje voor je kind. Een boekje zonder lijntjes, dat speciaal voor vormtekeningen is. Hierin kan je kind zijn favoriete vormtekeningen (in het klein) neerzetten.

Veel plezier met vormtekenen!

Deze blogpost bevat een affiliate link