“Je kunt gaan waarheen je wilt, maar er zit alweer zoveel terugkeer in iedere stap en plaatsen van oudzeer liggen in ieder landschap”. Het gedicht van Rutger Kopland dat mijn leven onbeschrijflijk veel heeft veranderd: zijn derde Brief uit het beloofde land. En hoewel dit gedicht er met kop en schouders bovenuit steekt, zijn er nog meer Nederlandstalige gedichten die een diepe indruk hebben achtergelaten op mij de afgelopen jaren. De Nederlandse poëzie heeft sowieso een essentiële rol gespeeld in me thuis gaan voelen in Nederland. In deze blog duik ik in de helende kracht van poëzie.

---

Woord vooraf: ivm auteursrecht kan ik niet de complete gedichten opnemen in deze blog. Door op de (…) bij een quote te klikken kom je uit bij websites waar het volledige gedicht leesbaar is. Zo kun je hopelijk een aantal gedichten ontdekken die je mooi vindt. Schrijf de namen van de dichters, gedichten en bundels (onder iedere quote) op en ga naar je lokale boekhandel of naar de kringloopwinkel: daar vind je rijen met dichtbundels.

---

Emigratie en integratie

Mijn kennismaking met Nederlandse poezie was tevens mijn kennismaking met de schoonheid van de Nederlandse taal. Daarvoor vond ik het een lelijke, koude, botte taal. Ik las alleen maar Engelse en Amerikaanse literatuur, vond Nederlandse muziek vreemd en miste de manier van praten op Curacao. Maar door het lezen van gedichten ging ik het Nederlands op een andere manier bekijken.

Dit wordt ons niet ontnomen: lezen;
en ademloos het blad omslaan,
ver van de dagelijksheid vandaan.
Die lezen mogen eenzaam wezen.
(…)

Ida Gerhardt, Onvervreemdbaar
Wat blijft (Ooievaar)

En dat bleek ook de eerste stap naar het land Nederland mooi vinden. Door de schoonheid van de woorden, zinnen en beelden in de poëzie, ging ik langzaam maar zeker steeds meer schoonheid in het land zelf zien. En ik ging mij hier een klein beetje thuisvoelen.

Alleen in mijn gedichten kan ik wonen
(…)

J.Slauerhoff, Woninglooze
Domweg gelukkig in de dapperstraat

Het beloofde land

Deze ‘brief uit het beloofde land’ van Rutger Kopland was als een kwartje, dat bovenin een machine valt en dan vervolgens allerlei mechanismes triggert, tot de machine iets compleet nieuws heeft geproduceerd. Zo werkte dit gedicht op mijn denken. Het zette van alles in beweging in mij, opende deurtjes, maakte connecties en zo ontstond er ineens een helder inzicht. Het maakte zoveel indruk dat ik de laatste zin “Het beloofde land is verboden” tijdens een van onze reizen naar Curacao op mijn pols liet tatoeëren: HBLIV. Ter herinnering.

De nachten bleven hangen in de dagen
De droom zette zich voort in ‘t schuwe licht,
De geest verzond in zijn geheimste lagen,
afgronden vielen in elkander dicht.
(…)

HWJM Keuls, De nachten bleven hangen in de dagen
Erwtjes blazen naar de zon, Pim Heuvel

De seizoenen in de poëzie

Wat maakt dit ene gedicht van Kopland zo bijzonder voor mij? Zoals ik hierboven vertelde, ging ik schoonheid zien in Nederland als land, door poezië. Ik las veel gedichten over de seizoenen en natuur, bijvoorbeeld van Vasalis, J.C. Bloem, Campert en Herzberg, waardoor ik beter naar de natuur ging kijken. Het leven met de seizoenen is nu een groot onderdeel van ons van mijn leven met mijn kinderen. Ook in het beleven en doorgeven van groen ouderschap. Maar toen ik naar Nederland emigreerde, waren de seizoenen iets compleet nieuws voor mij.

(…) Iets zo vertrouwds
en zo van alle strijd ontheven-
niet als een einde van het leven,
maar als de lente van de dood.
(…)

M. Vasalis, October
De vogel Phoenix (van Oorschot)

Het was in eerste instantie een complete shock. De kou, de hagel, de gladheid en nog maar een keer: de kou. De afschuwelijke botkou – kou die niet meer uit je lijf gaat. Ik vond het verschrikkelijk. Nederland was in geen enkel opzicht wat ik ervan bij elkaar had gedroomd, als kind opgroeiende op Curacao. Het was koud en het was grijs. Ik miste de warmte (de hitte waar ik als kind voor vluchtte) en de kleuren (die ik voor lief nam) iedere dag.

“Wij leven het heerlijkst in ons verst verleden:
De rand van het domein van ons geheugen
(…)

E. Du Perron, Het kind dat wij waren
Komrij’s Nederlandse poëzie, Uitgeverij Bert Bakker

Lang wilde ik terug naar Curacao. Een tijdje woonde ik ook weer op het eiland. Toen ontmoette ik mijn vrouw. Samen droomden we van permanent emigreren.

Seconden lopen driftig achteruit
de dag is uit de tijd gekanteld
(…)

Ellen Warmond, Avond
Tegenspeler tijd (Singel Uitegeverijen)

---

Lees ook: 10 dingen waar ik maar niet aan kan wennen in Nederland

---

Poëzie en troost

Jarenlang voelde ik mij niet thuis in Nederland. Ik vond het hier vreselijk. In gedichten van Hanny Michaelis, zoals het gedicht over “verdriet als grondtoon van het bestaan” vond ik herkenning en troost (uit de dichtbundel ‘Onvoorzien’ – van Oorschot. De gedichten van Vasalis wakkerden juist iets in mij aan, zoals in Fragmenten (III): “O laat mij vrij, fluisterde zij naar boven, o laat mij vrij (…). Terwijl de berusting in het lijden – zoals J.C. Bloem dat zo mooi verwoord in ‘November’ – juist rust gaven.

(…)
Het hart, dat droef, maar steeds gewender,
zijn heimelijke pijnen draagt.
(…)

J.C. Bloem, November
Wat blijft (Ooivaar)

Maar ergens bleef het wrikken. Omdat ik geen echte berusting voelde, maar rusteloos bleef zoeken naar een bepaald geluk. Ik was als de vogels in het Voorjaarsgedicht van Rutger Kopland, “die er van lijken te houden in regen en wind te blijven rondhangen boven het land”.

Deze lente gaat het toch weer
over jou hoewel ik er langzaam aan
wel moe van ben”
(…)

Rutger Kopland, Voorjaarsgedicht
Het orgeltje van yesterday [van Oorschot]

Een inzicht

Maar voor één van onze reizen naar Curacao, las ik dat gedicht van Rugter Kopland: die brief uit het beloofde land. En opeens viel alles op zijn plek. Opeens snapte ik dat “je kunt gaan waarheen je wilt” maar dat je de pijn die in je zit overal mee naartoe neemt. Dat klinkt nog als een redelijk inkoppertje natuurlijk: je neemt altijd jezelf mee. Het ware inzicht kwam dan ook in de laatste strofes van het gedicht. In plaats van maar te blijven zoeken naar een groot geluk, zag ik ineens dat het echte geluk ligt in het accepteren van het dagelijkse. In de berusting.

(…)
Hoe moet ik dat noemen liefje,
het doet niet zoveel pijn om pijn
te zijn, het maakt je niet blij
genoeg om blij te zijn.

Het beloofde land is verboden.

Rutger Kopland, [Reis] III Brief uit het beloofde land
Het orgeltje van yesterday (Van Oorschot)

Het ware geluk

Als je een groot gedeelte van de dag kunt leven in een toestand van zijn die “niet zoveel pijn doet om pijn te zijn” en “je niet blij genoeg (maakt) om blij te zijn”, dan heb je het goed. Het ware geluk zit voor mij niet in de “uitspatters”, in het intense beleven, maar in de rust en de acceptatie van het bestaan. En de acceptatie dat “het beloofde land” (nog) niet voor ons is. Van daaruit ontstond ineens een soort deur naar de wereld: de grote, mooie, overweldigende, bewonderenswaardige wereld waar ik nu iedere dag naar kijk, over schrijf en zoveel van houd. Net als dat Alice in Wonderland steeds het juiste sleuteltje, koekje of drankje vond op het moment dat ze even stopte met panisch zoeken. Daarom liet ik de acroniem van ‘Het beloofde land is verboden’ tijdens die reis op mijn pols tatoeëren.

(…) we gingen zitten kijken naar deze prachtige
onverschilligheid van de wereld
naar de overbodigheid van onze vragen

Rutger Kopland, wandeling
Toen ik dit zag (Van Oorschot)

Opgave of overgave?

Je kunt die laatste strofes van Kopland, uit de Brief uit het beloofde land, natuurlijk ook anders interpreteren. Als de essentie van depressie wellicht: het niet-voelen. Zo lezen veel mensen het gedicht ‘November’ van J.C. Bloem ook: als het opgeven van het bestaan. Ik lees het in beide gevallen als een overgave. Wanneer we het leven kunnen accepteren zoals het is, ontstaat er ruimte en kunnen we onze ogen openen voor de schoonheid ervan (iets wat Kopland heel goed kon).

Het landschap met de rivier strekt zich
voor mij uit, de weilanden worden meegenomen
door de rivier naar waar mijn ogen
hen moeten loslaten.
(…)

Rutger Kopland, Stroomdal X
Een man in de tuin (van Oorschot)

Poëzie als genezing

Ik maakte voor het eerst kennis met de Nederlandse poëzie toen ik een jaar of 16 was. Tijdens de lessen Nederlands en literatuur. Omdat ik zoveel van lezen hield mocht ik soms op de gang zitten lezen. Eerst stiekem Amerikaanse en Engelse literatuur, maar later steeds vaker Nederlandse gedichten. In de jaren die volgden ging ik de gedichten die ik mooi vond verzamelen. Ik schreef ze op in boekjes en zocht er kunstwerken van de grote meesters bij. De dichtkunst en de schilderkunst, iedere keer verenigd op twee bladzijdes die elkaar aanraakten als ik het boek dichtsloeg. Jarenlang sloeg ik de bladzijden open als ik het nodig had. En soms doe ik dat nog steeds. Dan komt er een gedicht in mijn hoofd omhoog en zoek ik het weer even op. Het gedicht van Rutger Kopland lees ik sowieso een paar keer per jaar. Het herinnert me hoe ver ik ben gekomen. Hoe gelukkig ik nu ben.

(…) Als ik één ding begeer
Is het: dit tot het laatst beminnen.
(…)

J.C. Bloem, De gelatene
Wat blijft (Ooievaar)

Dichtkunst als opening

Natuurlijk zijn deze gedichten niet het enige geweest dat mij heeft geholpen. Therapiesessies, mijn opleiding, mijn vrienden en familie, yoga, mijn partner, mijn werk en uiteindelijk als de grootste en kleurrijkste kers op de taart: mijn kinderen. Maar poëzie kan wel een hele mooie opening zijn. Net als kunst. Bijvoorbeeld als je werkt in de zorg of als je een familielid of vriend hebt die kampt met psychische problematiek of als je zelf niet goed in je vel zit. Kunst werkt helend (lees hier meer over de helende werking van beelden, vormen en kleuren). Soms heel ingrijpend, zoals in mijn geval. En soms is het een deurtje, een piepklein deurtje, naar uitzicht op een mooier leven.

Als grote bloemen komen zij uit ‘t blauwe duister
(…)
Gevangen
door de sterke klemmen van hun zachte armen
zie ik de volle schaduwloze liefde
(…)

Vasalis, Thuiskomst van de kinderen
Verzamelde gedichten (van Oorschot)

---

Lees/luister ook: de 5 mooiste Nederlandstalige liedjes

---