Al zeker vier jaar ben ik hiermee met mezelf in conflict: dierentuinen. Toen ik 16 was, ben ik een keer huilend uit de Berlijnse dierentuin gerend en daarna heb ik geen voet meer in een dierentuin gezet. Totdat ik moeder werd. Ik had altijd al een zwak voor Artis – want Amsterdam – en zodra ik merkte dat Isaya van dieren hield ging ik er met haar naartoe. En wat genoot ze! En ik zag de dierentuin ineens door háár ogen. Even was ik enthousiast. Maar de jaren gingen voorbij en het bleef knagen. Want het blijven dieren die zitten opgesloten in een kleine, onnatuurlijke ruimte. Voor ons vermaak. Wat voel ik daarover, als iemand die vegan eet. Wat dénk ik daar van, als moeder die groen ouderschap (uit)leeft? En wat doe ik ermee? Je leest het allemaal in deze blog!

De dierentuin in Drenthe

Afgelopen vrijdag waren we, als onderdeel van onze vakantie in Drenthe, in de dierentuin in Emmen – Wildlands. Een idee van mijn vrouw en een uitje met mijn schoonouders. Hoe dat gaat in mijn hoofd, hart en leven: wat tof dat mijn vrouw hiermee komt, gevolgd door ‘de meisjes zullen hiervan genieten’ en natuurlijk als opa en oma mee gaan, is het feest natuurlijk helemaal compleet. Dus ja!! Natuurlijk gaan we dit doen. Negatieve gedachten en gevoelens druk ik weg.

(on)humaan vermaak

Maar iets knaagt. En dat vind ik vervelend, want kijk al die positieve punten hierboven! Waarom zou ik daar nou een donkere wolk boven willen plaatsen met mijn groene idealen? Maar het gevoel is er. En de idealen zíjn er. En waarom zijn die niet legitiem, puur omdat ze nog niet “de norm” zijn. Enkel omdat we hebben besloten dat het oké is om dieren weg te rukken uit hun natuurlijke habitat, op te sluiten in hokken, kooien en “verblijven”, ze te conditioneren, “trainen” en tentoon te stellen voor ons commerciële vermaak?

De dierentuin op Curaçao

Ik denk terug aan de dierentuin op Curaçao. Mijn moeder ging er altijd met een bloedend hart met ons naar toe. Afschuwelijk was het: panters in hokjes van 2 bij 2 die op en neer, op en neer liepen. Een gorilla die werd gepest en chips & cola werd gevoerd door bezoekers. Slingerapen in hokken zo groot als onze slaapkamer. Een vissenvijver die vol lag met plastic. Een bruine beer in een Tropisch bloedhete kooi. Leeuwen in een klein hok met stenen vloer. Het gekrijs en gebrul van de dieren was tot aan de Snipweg te horen. Mijn zus en ik zagen het leed toen we heel klein waren niet, alleen de schoonheid van de dieren zelf. We waren vol kinderlijke verwondering. Later heb ik een herinnering dat ik tegen een vriendinnetje, vers uit Nederland, riep “TRUT!” omdat ze de duiven aan het opjagen was in de dierentuin. Het leed van al die beesten om ons heen en dan deed ze ook nog eens dát. Ik snapte het echt niet. Haar moeder ging aan het einde van de speeldate op hoge poten naar mijn moeder toe om te vertellen dat dit taalgebruik niet gewenst was. Ik herinner me mijn moeders reactie niet meer – dat zegt genoeg. Toen mijn zus en ik het plastic uit de vijver begonnen te vissen, was het voor mijn moeder klaar. We gingen nooit meer naar die dierentuin toe.

De wetenschap: Just because we could, doesn’t mean we should

Er zat net zoveel wetenschappelijk nut aan die dierentuin in Curaçao als aan de penisvormige raketten van Branson en Bezos. [Ik stel voor dat deze miljardairs in het vervolg even op internet zoeken: “welk dier kan het verst plassen” en dat ze zich daar dan op gaan focussen. Scheelt takkeveel geld, CO2-uitstoot en ruis in het nieuws.] Maar er zit over het algemeen wel wetenschappelijk nut in dierentuinen. Ik geloof oprecht dat de meeste mensen die in dierentuinen werken het beste met de dieren voor hebben, oprecht van ze houden en veel waardevolle, wetenschappelijke informatie verzamelen. Je gaat niet 400 uur per maand op een fluitje blazen tegen een zeeleeuw als je niet écht begaan bent met die gladde flippers en de vissen-stink-adem. Maar, moet dat in de huidige, commerciële vorm?

Geld en dierentuinen

“Ja”, zei mijn vrouw in eerste instantie, toen ik het onderwerp na afloop van onze supergezellige dag toch voorzichtig naar voren bracht. Want door het commercieel te maken is er vreselijk veel geld voor die beesten, hun verzorging en al dat onderzoek. Een kaartje voor de dierentuin kost ergens tussen de 20 en 28 euro. Daar kun je aardig wat vis van kopen voor de zeeleeuwen. 

Maar dat geld gaat natuurlijk niet alleen naar de dieren. Het gaat naar (in willekeurige en onvolledige volgorde): routekaartjes, toiletten voor bezoekers, restaurantjes, veilige hekken, dierentuinmedewerkers die in de gaten houden dat je baby niet wordt gebeten door een boefig aapje, safari auto’s die tussen de giraffen en zebra’s doorrijden, bordjes met informatie, koffie corners, prullenbakken, reclameborden, speeltuinen, schoonmakers, management, bestuur…

Als je ál die kosten niet had – als instelling die dieren redt na trauma, beschermt tegen uitsterving, observeert voor wetenschappelijke doeleinden en volgt voor educatieve middelen – dan redt je het ook vast zónder al die “aapjes” die komen kijken.

Maar de EDUCATIE! Zoveel educatieve waarde!

Terug naar de dierentuin in Drenthe. Ik besloot er met een open blik in te stappen. Mijn kinderen te observeren en dat meisje van 16 dat huilend de dierentuin uitrende omdat ze het te zielig vond ook zo nu en dan de ruimte te geven. Genoten mijn kinderen? Ja. Ze hadden een superfijne dag en ze vonden de dieren prachtig. Ze hebben dingen geleerd over dieren en hebben ze van dichtbij mogen bewonderen. Daar heeft veel waarde: de educatieve waarde, maar ook waarde voor groen ouderschap. Het bewonderen van de natuur, van de dieren. Je verwonderen over hoe bijzonder de dieren zijn en alle unieke eigenschappen van ieder soort zien. Dat draagt bij aan groen ouderschap. 

Maar is daar een dierentuin voor nodig?

Als ik heel eerlijk ben, realiseerde ik mij aan het einde van de dag, denk ik van niet. We vinden het (vooralsnog) heel normaal om onze kinderen te leren over de sterren en planeten, zonder ze de ruimte in te sturen. Sterker nog, een astronoom kan een leven lang hemellichamen bestuderen, zonder de ruimte in te gaan. Maar omdat we het als mensheid normaal zijn gaan vinden dat we het dierenrijk koloniseren, zien we een dierentuin als iets logisch, iets normaals. Maar niet wat het in feite is: we hebben besloten dat wij, als mensen, het recht hebben om een ander soort uit zijn omgeving te trekken, op te sluiten, te chippen, te trainen en tentoon te stellen aan andere mensen.

Even voor de duidelijkheid, want ik hou absoluut niet andere shamen & blamen: het is niet erg als je dit doodnormaal vindt. Zo zijn we grootgebracht, met dit wereldbeeld. Maar als je er even bij stilstaat realiseer je je dat het komt omdat je jezelf boven die soorten plaatst. Waarom ben ik beter dan een leeuw? Dan een walvis? Een walvis heeft meer waarde voor de planeet, voor het behoud van ecosystemen en het tegengaan van klimaatverandering dan welk mens dan ook. We zijn niet beter. En denken dat we wel beter zijn, is arrogant en droevig.

Ontwikkeling van het collectieve bewustzijn

De mens ontwikkelt zich. Als individu. Maar ook het collectieve bewustzijn ontwikkelt. Zo konden we bijvoorbeeld tot inzicht komen dat het tot slaaf maken van mensen te afschuwelijk voor woorden is. Zo komen we momenteel tot het collectieve inzicht dat we beter voor de planeet moeten zorgen, willen we het leven op aarde niet verliezen aan klimaatverandering. Soms is het een sluimerend ontwaken. Soms is het een bruut ontwaken, zoals met de dood van George Floyd of de recente overstromingen in Nederland, België en Duitsland. Ik kan mij voorstellen dat de manier waarop we naar dierentuinen kijken een sluimerend ontwaken is: dat we met de tijd gaan realiseren dat het allesbehalve normaal is om dieren te exploiteren.

En dat wetenschappelijk onderzoek dan?

Ik denk dat er veel waarde zit in het bestuderen van dieren. Maar niet in gevangenschap. In hun eigen habitat. Doordat we bijvoorbeeld walvissen en haaien zijn gaan bestuderen weten we hoe essentieel ze zijn voor het voortbestaan van de mensheid. Het is natuurlijk bizar op zichzelf dat we deze kennis nodig hebben voor we besluiten te stoppen met ze dood maken. Maar enfin, so be it (voor nu). Ook het opvangen van dieren die worden bedreigd, bijvoorbeeld na bosbranden, moet door blijven gaan. Maar niet en nooit met commerciële belangen of doeleinden.

En het plezier van al die kinderen in de dierentuin dan?

Als ik nog even goed kijk naar het geluk van mijn kinderen die dag dan springen er behalve het bekijken van de dieren nog een paar dingen omhoog. Ze hadden 5 uur lang de aandacht en liefde van hun opa en oma. Ze waren de hele dag op pad met hun mama’s. Ze waren buiten. Er waren speeltuinen. We aten frietjes. Kortom, zouden mijn kinderen hetzelfde niveau van geluk kunnen bereiken op zo’n dag zónder dat we naar opgesloten dieren kijken? Ja. Natuurlijk.

En de educatie dan?

Ik denk dat kinderen net zoveel over dieren kunnen leren uit boeken, verhalen en (respectvol opgenomen) documentaires, als in een dierentuin. Je hoeft niet op de maan te landen om erover te leren. Je kunt ook prima respect en bewondering ontwikkelen voor een olifant zonder dat je hem van dichtbij ziet. Sterker nog, ik denk dat het – vanuit het perspectief van groen ouderschap – alleen maar afdoet aan het respect als je de dieren opgesloten ziet. Een dier in een kooi of bassin of “verblijf” zegt: ik bezit jou, want ik ben beter dan jij bent. Ik heb het recht om jou op te sluiten. En jij moet mij vermaken. Dat is geen respect. Dat is onjuist en schadelijk.

Wat gaan wij doen?

Ik ging met een open blik naar de dierentuin en ik stapte ook met een open blik in deze blog. Maar aangekomen bij de laatste zinnen kan ik maar één ding concluderen: commerciële dierentuinen dragen niet bij aan groen ouderschap en hebben geen toegevoegde waarde voor de planeet. Mijn vrouw en ik hebben daarom besloten dat we geen dierentuinen meer zullen bezoeken. Verder hebben webesloten dat, als Isaya en/of Alela ernaar vragen, we (aangepast op de leeftijden) onze beweegredenen zullen uitleggen. Vervolgens zullen we op basis van hun wensen en argumenten opnieuw een keuze maken. Net als met plantaardig eten, willen we onze kinderen geen dingen opleggen, alleen een groene basis meegeven van waaruit ze later zelf hun eigen keuzes kunnen maken.

---

Meer lezen over groen ouderschap? Hier vind je De groene mama – het handboek voor groen ouderschap

---