Zoals ik in mijn blog over de vrije school al schreef, is de antroposofie een bron van inspiratie voor mij als het gaat om opvoeding, gezondheid, kunst, voeding, cosmetica en de ontwikkeling van de mens. In deze blog deel ik daarom een aantal boeken over opvoeding die zijn geschreven vanuit het antroposofisch mensbeeld Als je graag meer te weten wilt komen over de antroposofie kun je op verschillende manieren “instappen”. Opvoeding is daar een van. En als je kinderen hebt en/of met ze werkt, is dat natuurlijk altijd een leuk & boeiend instappunt!
De ontwikkeling van het kind
Door je te verdiepen in de ontwikkeling van het kind, kun je beter aansluiten bij de verschillende levensfases van je kind. Er bestaat natuurlijk niet zoiets als “DE ontwikkeling van HET kind”, want ieder kind is anders en er zijn verschillende ontwikkelingslijnen te bedenken en ervaren bij allerlei verschillende kinderen. Maar het helpt wel om te weten wat de “ongeveren” en “gemiddelden” en “normen” zijn in de kinderontwikkeling – uiteraard met bewustzijn van de (ruime) marges binnen een gezonde ontwikkeling. Daarmee bedoel ik dat het ene kind gaat lopen als het 10 maanden is en het andere kind met 18 maanden en dat beiden kunnen opgroeien tot topsporters of gelukkige strandslenteraars. Als ik in deze blog spreek over de gezonde ontwikkeling van het kind of over kinderen die in hun ontwikkeling (ergens) achterblijven, hoop ik dat je deze nuances meeneemt.
De ontwikkelingsfasen van het kind
Het boek ‘Ontwikkelingsfasen van het kind’ van Bernard Lievegoed is een goed startpunt. Lievegoed schetst alle fases van de ontwikkeling van het kind, van geboorte tot 18 jaar. In de antroposofie wordt de ontwikkeling op verschillende manieren “ingedeeld”. Onder andere in fases van 7 jaar (0-7, 7-14, 14-21,21-28, etc), in de drieledigheid (denken, voelen, willen/handelen) en in de vierledigheid (fysiek lichaam, etherlichaam, astraal lichaam en ik- lichaam). Het boek is laagdrempelig omdat het de 7 jaar-fases als indeling kiest, maar ook de drieledigheid en vierledigheid komen aan bod. Een goed instapboek voor pedagogen, leerkrachten, maar ook zeker voor ouders.
De groeiwijzers 0-4 jaar
De groeiwijzers kun je zien als de Antroposofische consultatiebureau boekjes. Maar dan met veel meer informatie. Als je zwanger bent of een pasgeboren baby hebt en interesse hebt in de antroposofie en/of natuurlijk ouderschap, dan is de groeiwijzer van 0-1 jaar een dikke aanrader. Als je een dreumes of peuter hebt, kan de groeiwijzer 1-4 jaar een waardevol handboekje zijn om de ontwikkeling van je kind te volgen, begrijpen en vormen.
De eerste zeven jaar
Het allerbeste opvoedkundige advies dat ik ooit heb gekregen, kwam van antroposofisch kinderarts Edmond Schoorel. Het was jaren voordat ik moeder werd, tijdens een lezing in Amsterdam, maar het is mij altijd bijgebleven en ik pas het nog altijd toe en deel het altijd met andere moeders als ze een dilemma bij me neerleggen. Na de lezing vroeg een moeder aan Schoorel: “Maar wat is nu de juiste keuze met vaccineren? Moet ik het nu wel doen of niet?” Schoorel zei toen: “Als jij als ouder je hebt verdiept in alle informatie die je tot je beschikking hebt en vervolgens op basis van die informatie een keuzes maakt, een echte keuze, vanuit je ik, waar je volledig achter kunt staan – dus ook achter de consequenties van die keuzes – dan is het altijd de juiste keuze”. Ik was nog geen moeder toen ik hem dit hoorde zeggen, dus het kwam maar tot een bepaalde hoogte binnen, maar vanaf het moment dat ik zwanger was, kwamen zijn woorden weer omhoog, als een soort mantra. Ze hebben mij de afgelopen 5,5 jaar vele malen geholpen om keuzes te maken.
Deze anekdote heeft overigens niks te maken met het boek: dat gaat over de ontwikkeling van het kind in de eerste 7 jaar. Als arts gaat hij in op de fysiologie, de lichamelijke ontwikkeling, kinderziekten en vele andere onderwerpen. Het is weer een verdieping van de antroposofie aangezien hij ook de 12 zintuigen bespreekt (de 4 lichaamsgericht zintuigen, de 4 omgevingsgerichte zintuigen en de 4 geestgerichte zintuigen) en dieper ingaat op het (belang van het) etherlichaam in de eerste 7 jaars periode.
Kinderspreekuur – Antroposofie & ziekte en gezondheid
Dit boek is helaas niet meer online verkrijgbaar. Als je een antroposofische boekhandel in je stad of dorp hebt, kun je ernaar vragen. Je kunt ook via Marktplaats een bewaarde zoekopdracht aanmaken. Kinderspreekuur is een zeer uitgebreid Antroposifisch naslagwerk over gezondheid, ziekte en opvoeding. Van snotneuzen tot kinderziekten, van vaccinaties tot opvoedkundige vraagstukken en van de kinderontwikkeling tot chronisch zieke kinderen. Een waardevol boek dat ik met enige regelmaat open sla, als ik even een nieuw perspectief zoek. We hebben een antroposofisch arts, die altijd graag extra uitleg geeft, dus ik heb dit boek niet van voor naar achter hoeven lezen, maar het is desalniettemin een waardevolle toevoeging – zeker als er geen antroposofisch therapeuticum in jouw omgeving is.
Het etherlichaam als pedagogisch instrument
Het etherlichaam als pedagogisch instrument is een waardevolle verdieping voor iedereen die meer wil leren over de antroposofie en dan met name het etherlichaam, de pedagogische hoofdwet, de 7 levensprocessen (en leerprocessen). Ik heb een van mijn onderzoeken tijdens mijn bachelor gericht op het etherlichaam. Ik vind het etherlichaam het meest fascinerende wezensdeel van de mens en een onderzoek hiernaar (dat kan uiteraard ook in het klein) geeft zoveel inzicht in het leven, in het dagelijks leven, in de ontwikkeling van kinderen, rituele, routines, (jaar)ritmes, je eigen ontwikkeling en allerlei andere facetten van het leven. Geen boek om de antroposofie mee te beginnen, maar zeker waardevol om de (deels) onbewuste wereld van de etherkrachten te onderzoeken als je wat meer thuis bent in het antroposofisch mensbeeld. Het boek bevat op verschillende plekken ook vragen voor zelfonderzoek, waardoor je de kennis niet alleen maar opneemt, maar ook echt eigen maakt, wat zeker in een boek over het etherlichaam nogal essentieel is. Echt een aanrader voor juffies en meesters die in het vrije school onderwijs werken.
Lees ook de blog: “Het geheim van een harmonieuze dag met je kinderen“
Ontwikkelingsstoornissen bij kinderen – vanuit de antroposofie gezien
De boeken hiervoor behandelden grotendeels “de gezonde ontwikkeling van het kind” (hoewel er in al die boeken ruimte & aandacht is voor meer dan dat). In het boek Ontwikkelingstoornissen bij kinderen draait het om ontwikkelingsproblematiek. Onder andere de consitutiebeelden, lichamelijke ontwikkelingsproblematiek, hechting, leerproblemen, autisme, ADHD, genetische syndromen en meervoudige ontwikkelingsstoornissen komen aan bod. In principe een handboek voor professionals in de de kinder- en jeugdpsychiatrie, de gehandicaptenzorg en het onderwijs. Maar als ouder lees je je natuurlijk ook drie slagen in de rondte als “er iets met je kind is”. Je wilt je kind begrijpen, je wilt weten welke mogelijkheden er zijn, je wilt de juiste vragen kunnen stellen in de behandeling, mondig kunnen zijn in de zorg, voorstellen kunnen doen, in je eigen handelen groeien, zodat dit het beste aansluit bij de behoeften van je kind. Veel ouders met een kind met een ontwikkelingsstoornis zijn ook professional. Het werkgebied: hun eigen kind. Daarom wilde ik het absoluut opnemen in deze blog.
Genezend opvoeden
We blijven nog even bij de kinderen met een ontwikkelingsstoornis. Als je je wilt verdiepen in de antroposofie ligt er zo’n anderhalve meter aan Rudolf Steiner boeken op je te wachten. Ik raad mensen altijd aan om te beginnen met ‘De Wetenschap van de Geheimen der Ziel’ van Rudolf Steiner. Maar vandaag gaat het over opvoeding en dan moet Genezend Opvoeden er natuurlijk bij. In deze bundeling van werken en voordrachten van Steiner vind je de basis van de heilpedagogische beweging (de antroposofische gehandicaptenzorg), maar Steiner begint met de constatering dat als je wilt begrijpen wat “afwijkt” je eerst een werkelijk beeld moet hebben van wat dan “de normale” ontwikkeling is. Daarmee is het voor professionals en ouders met kinderen met een verstandelijke of lichamelijke beperking of ontwikkelingsstoornis een aanrader, maar ook een waardevolle verdieping voor iedereen die “gewoon” meer verdieping zoekt in het antroposofisch mensbeeld. Voor leerkrachten in het Vrije School onderwijs is wellicht Algemene Menskunde als basis voor de Pedagogie toegankelijker en relevanter.
Schilderen op school – Antroposofie en kunstzinnige opvoeding
Zoals ik in de blog over waarom wij hebben gekozen voor de vrije school al schreef, neemt de kunstzinnige ontwikkeling een belangrijke plek in binnen het onderwijs. Maar ik krijg ook regelmatig ouders in mijn DM’s die vertellen dat er geen vrije school in hun omgeving is of niet zijn ingeloot. Zij willen graag aspecten van het vrije school onderwijs invoeren in hun dagelijks leven en de opvoeding. Het boek schilderen op school is daar perfect voor. Schilderen op school is een laagdrempelig maar veelomvattend boek boordevol inspiratie én uitleg over de verschillende kunstvormen in het vrije school onderwijs.
Lees ook de blog: “Nat in nat schilderen; wat, hoe en waarom?”
