Een blog op verzoek. Ik denk ook niet dat ik deze blog snel zou schrijven als het niet een veelgevraagd verzoek was. Ik weet dat veel ouders worstelen met schermtijd, maar ik weet ook dat er ouders zijn die zich aangevallen, schuldig of gewoon rot kunnen voelen als ze lezen of horen over scherm arm opvoeden. Als je vermoedt dat dit voor jou geldt, overweeg dan om de blog weg te klikken. Jij bepaalt zelf hoe je je kinderen opvoedt. Ik vind daar niks van. Deze blog is voor de ouders die graag scherm arm of schermvrij willen opvoeden of minder schermtijd willen voor hun kinderen. Zeker nu school zich online afspeelt.

Schermen en onderwijs

Laats kwam er een vriendinnetje, die op een andere basisschool dan Isaya zit, bij ons spelen. We gingen aan tafel voor de lunch en Isaya sprak de spreuk, die ze bij haar op school doen voor het eten, uit. Het vriendinnetje keek ademloos toe. Ik vroeg “wat zingen of zeggen jullie voor je gaat eten op school?” omdat ik dacht dat ze dat misschien ook wel zou willen laten horen. “Niks” antwoordde ze verbaasd. “Hoe weet je dan dat jullie gaan eten?” vroeg Isaya. “Als het filmpje aangaat” antwoordde het vriendinnetje.

Dat schermpje ging een paar keer per dag aan: als de juf – of beter gezegd, het schoolbord – de kinderen wat moet uitleggen, als er gegeten wordt, als er overblijf is. Ik weet dat dit op veel scholen “normaal” is. Maar ik vind het best wel droevig. Ik ben ervan overtuigd dat kinderen het beste leren van een mens, niet van een scherm. Een leerkracht die vertelt over de geschiedenis in plaats van er een filmpje over afspeelt. Een juf die een verhaal voorleest of uit het hart vertelt, waarbij de kinderen hun eigen fantasie moeten gebruiken om er beelden bij te verzinnen, in plaats van een Paw Patrol filmpje. Een echte rust aan tafel, zonder prikkels van een scherm, om het eten te proeven en het samen met elkaar eten te ervaren. Dit is een van de redenen waarom we kozen voor een Vrije School.

Door Covid is het onderwijs [bij schrijven] tijdelijk online. Iedere school regelt het anders, maar veel kinderen zitten de hele lesdag achter een scherm. Verdrietig, voor velen saai en voor nog meer kinderen niet te doen. Hopelijk gaan de scholen gauw weer open. Maar logisch dat in deze tijd van schermrijk onderwijs veel ouders op zoek zijn naar minder schermtijd in de opvoeding en het dagelijks leven.

Scherm arm opvoeden

We voeden niet schermvrij op. We voeden scherm arm op. Onze dochters zijn bij schrijven 5,5 en 2,5 jaar. Hoe ziet ons scherm arm opvoeden er concreet uit?

• We hebben twee vaste filmpjes avonden. Op maandagavond: (wanneer covid dat toelaat is dit) na zwemles. En op vrijdagavond: aan het einde van de schoolweek.
• Een filmpjesavond duurt van 16:30 tot 17:30 uur. Dan gaan we aan tafel. Als een film onderbroken moest worden (de meeste Disney films duren iets langer dan een uur) mogen ze dat afkijken, eventueel na het eten.
• Ze mogen op filmpjes avond gewoon kijken wat ze zelf willen (alleen geen YouTube), meestal is dat een filmpje op Netflix.
• We hebben geen iPad en de kinderen hebben geen eigen schermen. Ze zijn 2,5 en 5,5 dus ook geen telefoon oid.
• Al hun speelgoed is schermvrij.
• Het onderwijs en thuisonderwijs van Isaya is schermvrij.

Uitzonderingen: als er video’s van neefjes of nichtjes of vriendinnetjes worden gestuurd in de app mogen ze die natuurlijk zien. Ook zoek ik wel eens iets op via YouTube als ik het antwoord op een vraag niet weet die mijn nieuwsgierige kleuter stelt. Als ik het niet goed kan uitleggen zelf, laat ik een video-uitleg zien. Zie daar gelijk de directe link tussen onkunde en schermrijk onderwijs…

Waarom doen we dit?

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat teveel schermtijd (meer dan een uur per dag boven de 2 jaar) bijdraagt aan concentratiestoornissen, obesitas en diverse sociale-, school en leerproblemen. Met in de meest extreme gevallen game verslavingen en schermtijd als vorm van verwaarlozing (de tv die urenlang oppast). Ik ben verder vrij weinig geïnteresseerd in die onderzoeken – het is heel erg goed dat ze er zijn, maar ik gebruik vooral gewoon mijn boerenverstand tropenverstand.

Als mijn kind achter een schermpje zit, doet het dat en niet iets anders. Iets wat veel leuker, gezonder, socialer en interactiever is. Ik denk hierbij aan dingen als: knutselen met mij, “puppy hondje spelen” met haar zus, een bordspelletje of memory aan tafel, buiten spelen, nog meer buiten spelen, zelfstandig spel ontstaan vanuit fantasie, weven, borduren, timmeren of een andere creatieve activiteit, mij helpen in het huishouden of met het koken, spelen met vriendinnetjes en nog tal van andere dingen. Onze dagen zitten altijd vol met dit soort activiteiten, deels ook door de groene keuzes die we maken. Er is weinig tijd over voor schermpjes.

Een andere belangrijke reden waarom we scherm arm opvoeden is vanwege de ontwikkeling van de fantasie. In De groene mama heb ik hier uitgebreid over geschreven, in het hoofdstuk over duurzaam speelgoed. We hebben vanaf mijn zwangerschap van Isaya (ruim 6 jaar geleden) geïnvesteerd in speelgoed met een open einde. Speelgoed dat de fantasie stimuleert en een beroep doet op het beeldende en verbeeldende vermogen van kinderen (en hun verzorgers). Schermpjes bieden passieve, kant en klare beelden. Verhalen, creatieve activiteiten en speelgoed met een open einde geven een kind de mogelijkheid om actieve beelden te scheppen, om zelf creatief te denken en handelen en eigen gevoelens te ervaren, projecteren en ontdekken.

Dat creatieve en scheppende vermogen is zo belangrijk voor het levensgeluk van een kind. Niet alleen nu, maar zeker ook later. Als je deurtjes kunt openen in je fantasie en denken, voel je je als volwassene een stuk vrijer in je werk, je relaties, je dagelijks leven en in de opvoeding van je kinderen.

Was het ook wel eens anders?

Ja hoor. Er zijn momenten geweest dat mijn kroost meer schermtijd had. Bijvoorbeeld toen we Isaya in drie weken zindelijk maakten op Curacao. En toen Isaya in het ziekenhuis lag voor de eerste en voor de tweede keer en een schermpje afleiding gaf van de angst, het ongemak en de pijn die ze voelde. En toen ik 9 maanden zwanger was van Alela en ik zo nu en dan hondsmoe en kotsmisselijk op de bank lag. En toen Alela net was geboren en ik borstvoeding gaf, kolfde en ondertussen een peuter “moest vermaken” op 2 uur slaap. Maar ik werd er nooit blij van, al die extra schermtijd. En ik zag aan mijn kind dat het haar ook geen goed deed: ze werd er moe en hangerig van. Daarom besloot ik na de kraamtijd het roer weer om te gooien. Geen seconde spijt van gehad. En het kon ook zonder. Alela is met 22 maanden zindelijk geworden zonder schermtijd. Ik veroordeel die andere momenten niet. Net zo min als dat ik een andere moeder die net bevallen is en haar oudere kind achter een scherm zet zodat ze even drie seconden kan rusten na de honderdste voeding veroordeel. We doen wat we kunnen, allemaal.

Tips om scherm arm op te voeden

Tot zover het referaat over waarom en hoe. En over op de tips! Als je minder schermtijd wilt in jullie dagelijks leven, kun je wellicht de volgende stappen zetten:

• Stel vaste filmpjes avonden in. Vaste dagen zijn heel duidelijk en geven rust voor kinderen. Op andere dagen hoeft er niet om “gezeurd” te worden, want het is gewoon geen filmpjesdag.
• Stel vaste tijden in die bij jullie passen. Bij ons is dit tegen de avond (16:30 – 17:30) omdat ze suf worden van TV kijken. Als ik ‘s ochtends de tv aan zou zetten, zouden we veel trager, vermoeider en moeilijker opstarten.
• Onthaast. Sta een week lang stil bij de momenten waarop je aan het haasten bent met je kinderen. Bijvoorbeeld snel met de auto ergens heen. Snel op de fiets ergens heen. Snel weg komen. Snel weg uit de speeltuin. Snel boodschappen doen. Snel… vul maar in. Wat zou er gebeuren als de je dingen langzamer doet? Juist. Onder andere minder tijd voor schermpjes 🙂 In deze blog over “Groen leven kost veel tijd” geef ik meer voorbeelden voor het onthaasten.
• Sta stil bij de “daar heb ik geen tijd voor” vooroordelen. Bijvoorbeeld, geen tijd om zelf wasmiddel te maken, geen tijd om zelf groenteburgers te maken, geen tijd om het huis schoon te maken, geen tijd om… vul maar in. Door deze dingen samen met je kinderen te doen, creëer je tijd: ze leren er onwijs veel van en voilà: nog minder tijd voor schermpjes!
• Zoek alternatieven voor oude scherm-momenten. Een bekende voor veel ouders is waarschijnlijk koken. Het is 5 uur, iedereen is moe, vliegt elkaar in de haren en jij moet nog een gezonde maaltijd in elkaar flansen. Dan maar schermpje aan. Misschien denk je in het begin: ONMOGELIJK. Maar probeer het eens. Zet ze aan tafel met klei, een mandala kleurplaat, lijm, schaar en stapel papier, een puzzel. Geef ze even de tijd om hun draai te vinden in dit nieuwe ritueel. Soms hebben kinderen even een minuut of 5 a 10 nodig om in hun spel te komen. Geef niet zomaar op.
  Als mijn vrouw thuis is, speelt zij met de kinderen of leest ze een boekje voor terwijl ik kook.
• En zet een luisterboekje aan in plaats van een filmpje. Op Spotify heb je diverse luisterboeken voor kleintjes. Via de app van de bibliotheek kunnen kinderen tot 18 jaar gratis luisterboeken luisteren.
• Het zal misschien even wennen zijn. Wellicht is het nodig om de schermtijd eerst af te bouwen, bijvoorbeeld eerst naar 1 uur per dag en dan naar scherm-vrije dagen. Ook kan ik mij voorstellen dat het afbouwen gepaard gaat met een gesprek met je kind. Voor Isaya is het heel “logisch” dat maandag en vrijdag filmpjesdagen zijn en andere dagen niet. Maar als ze ernaar vraagt, leg ik uit dat teveel filmpjes kijken niet goed is voor haar hoofdje. Net als dat ik uitleg dat teveel snoepjes niet goed zijn voor haar buikje. Is niet zo ingewikkeld.

Mijn eigen scherm tijd

Ik ben net als de rest van de wereld verslaafd aan mijn iPhone en als ik ‘s avonds klaar ben met werken, vind ik het heerlijk om een Netflix serie weg te kijken. Ik heb veel meer schermtijd dan mijn kinderen. Moet dat minder? Ja natuurlijk. Van mijn genetflix hebben ze geen last, maar als ik met hun speel of knutsel of buiten ben probeer ik dat stomme schermpje in mijn zak te laten zitten. Heeft mijn schermtijd invloed op de schermtijd van mijn kinderen? Tot op zekere hoogte. Ze zien mij met mijn hoofd in een scherm: dat is niet het voorbeeld dat ik wil geven. Maar mijn eigen schermverslaafdheid betekent niet dat mijn kinderen ook meer schermtijd zouden moeten hebben. Ten eerste omdat hun hersenen nog volop in ontwikkeling zijn. Die van mij takelen alleen nog maar af. Ten tweede omdat ik voor mijn kinderen het beste wil. En ook: ik drink wijn en cola. Mijn kinderen niet. Kortom: ook weer niet zo ingewikkeld.

Oudere kinderen en scherm arm opvoeden

Als Isaya en Alela ouder worden zal de schermtijd waarschijnlijk toenemen. Als Isaya bijvoorbeeld oud genoeg is om het Jeugdjournaal te kijken. Of als ze allebei een leeftijd hebben bereikt waarop we als gezin een mooie film kunnen kijken. Of als ze eenmaal alleen over straat gaan en dus een mobieltje krijgen. Of als ze op hun 17e ontdekken dat ze wicked coding skills hebben ofzo. Of gewoon een hele middag op de bank hangen bij een vriendin waar de TV de hele dag aanstaat. Er zijn verschillende scenario’s te bedenken. En ik maak me er weinig druk om. Je legt als ouders een basis. En per fase heb je een bepaalde mate van invloed op verschillende aspecten van de ontwikkeling van je kind. Hoeveel, dat is afhankelijk van zoveel factoren. Ik kijk zelf dus gewoon iedere keer opnieuw met een zo open en frisse blik naar onze situatie, ons gezin, mijn eigen grenzen en vermogens en dan maak ik keuzes, samen met mijn partner. In mijn ervaring is er altijd meer mogelijk dan we in eerste instantie denken.

Wat vinden Isaya en Alela zelf van hun schermtijd?

Filmpjesavond is een feestje. De meisjes kijken er naar uit. Ze denken er niet dagelijks aan, maar Isaya (5,5) vraagt wel eens “wanneer is het weer filmpjesdag”? Alela (2,5) vindt filmpjes kijken sinds een paar maanden leuk. Voor haar tweede vond ze er geen bal aan. Als het filmpjesavond is, gaan de meisjes gezellig samen op de bank zitten, tegen elkaar aan, onder een dekentje en zitten ze zo een uurtje knuffelend hun filmpjes te kijken. Heel knus en lief.