Waarom we kiezen voor Vrije School onderwijs – vroeg iemand op Instagram. Zo’n grote en belangrijke keuze kan ik niet in één DM berichtje uitleggen. In deze blog vertel ik wat Vrije School onderwijs (Waldorf onderwijs) inhoudt en waarom wij er voor hebben gekozen. Sta je op het punt een schoolkeuze te maken voor je kind of ben je gewoon benieuwd wat de Vrije School anders maakt dan andere scholen, kom dan even lezen!

Wat is de Vrije School

Als je naar de naam ‘Vrije School’ kijkt, verwacht je misschien dat kinderen helemaal vrij worden gelaten in deze vorm van onderwijs. Misschien denk je dat ze hun eigen route uitstippelen en mogen doen wat ze willen op het moment dat ze het willen. Maar dat is niet het principe waarop de Vrije School is gebaseerd. De Vrije School – in de rest van de wereld heet het Waldorf onderwijs – is gebaseerd op de pedagogiek van Rudolf Steiner.

---

Wie was Rudolf Steiner

Steiner was een filosoof die leefde van 1861 tot 1925. Hij is de grondlegger van de antroposofie – een zeer uitgebreide levensbeschouwing met een mondiale invloed op medische zorg, cosmetica, kunst, onderwijs, landbouw, voeding, kleding, therapie, geloof, spiritualiteit en hulpverlening. Rudolf Steiner heeft niet alleen het Vrije School onderwijs gestart, hij stond ook aan de kribbe van de Christengemeenschap, de Biologisch Dynamische landbouw, de Antroposofische gezondheidszorg, de Kunstzinnige Therapie en nog vele andere natuurlijke, esoterische, filosofische, Christelijke, kunstzinnige en praktische initiatieven. Hij was een schrijver – ik heb een meter boeken van de beste man in mijn boekenkast – en hij schreef en sprak onder andere ook veel over pedagogiek. Tijdens mijn studie las ik aan de lopende band boeken van Steiner. Veel van zijn werk vind ik heel inspirerend voor de persoonlijke ontwikkeling van de mens, de psychische en medische zorg, het onderwijs en de opvoeding, de voedselindustrie en de natuurcosmetica en zeer bruikbaar in het dagelijks leven. Er zijn ook onderdelen van zijn werk waar ik minder mee heb en passages die zelfs linea recta de bak in mogen (hij heeft zich meerdere malen vreselijk idioot uitgelaten over verschillende culturen). De Antroposofie loopt stuk daar waar het een exclusieve gemeenschap is, waar je bij hoort als je Steiner hersenloos volgt. Het komt tot leven als je je verdiept in zijn werk, zelf op onderzoek uitgaat, zelf meningen blijft vormen, uitspraken en ideeën blijft toetsen aan de praktijk en kritisch blijft nadenken. Ik ben van mening dat dit geldt voor iedere vorm van filosofie, levenswijze, geloof, zorg en onderwijs.

---

De drieledigheid in de antroposofie

Een van de belangrijkste peilers van de Antroposofie is de drieledigheid in de mens. Ieder mens is een denkend wezen, een voelend wezen en een handelend wezen. Hoofd, hart en handen. Als je alledrie gebruikt op een manier die evenwichtig is en in balans voel je je gelukkiger, ben je gezonder en sta je het meeste open voor ontwikkeling. Als je de hele dag met je neus in de boeken zit en nooit buiten komt om de theorie te toetsen aan de praktijk loop je vast in je denken. Als je alleen maar je gevoel volgt, zonder zo nu en dan stil te staan en na te denken over wat je voelt en wat dit betekent, verlies je jezelf in een golf van emoties en gevoelens. Als je enkel maar doét, zonder na te denken of stil te staan bij je gevoel, verlies je een gevoel van zingeving en is de kans groot dat je verkeerde beslissingen neemt of kansen mist. Niemand is volledig in balans, bij de meeste mensen overheerst wel één of twee van de gebieden. En dat is óók oké. Anders zouden er geen filosofen, therapeuten, bouwvakkers, topsporters, leerkrachten, artsen en andere belangrijke koppen, empathische meedenkers en stoere doeners zijn. Soms moet je een beetje uitschieten in iets om tot iets essentieels te komen. Als een stratenmaker bij iedere steen nadenkt over de zin van het leven, wordt de straat nooit gelegd. Maar als dezelfde stratenmaker ‘s avonds een boek leest over dit onderwerp voelt hij zich misschien wel een completer mens. Evenwicht komt dus voor ieder individu in een eigen unieke samenstelling, die meebeweegt en verandert met de ontwikkeling en leeftijd van dat individu.

Hoe wordt de drieledigheid toegepast in het Vrije School onderwijs?

In de Antroposofie wordt ieder kind gezien als een individu met eigen kwaliteiten, talenten en uitdagingen. Een mens dat denkt, voelt en doet (iets wil). Het kind wordt nooit los gezien van de ouders of het systeem waarin het opgroeit, maar wel als een individueel wezen met een eigen ontwikkelingsweg. In het Vrije School onderwijs wordt het kind in zowel zijn denken, voelen en handelen aangesproken, gestimuleerd en geschoold. Denk- activiteiten zijn er genoeg op scholen: rekenen, lezen, schrijven, concentreren, luisteren… Maar als je een kind alleen als “hoofd” behandelt en opleidt, wordt het niet gezien en gehoord in zijn gevoelsleven. Als je opgroeit voel je immens veel. Soms lijken die gevoelens uit te stijgen boven ieder lesboek en iedere huiswerkopdracht. Daar moet ook aandacht naar toe. In het Vrije School onderwijs gebeurt dat onder andere door middel van kunstzinnige activiteiten – zoals nat in nat schilderen en vormtekenen -, muziek en euritmie. Laagdrempelige, maar effectieve ingangen tot het gevoelsleven van kinderen die ze in staat stellen om hun rijke emotionele leven niet alleen te ervaren en ontdekken, maar ook ermee om te gaan en te relativeren wanneer nodig. Het handelen (het doen, ook wel de wil(skracht) genoemd) wordt onder andere aangesproken in activiteiten als handenarbeid, boetseren en leren in de natuur.

Ritme, Rituelen, Regelmaat en Jaarfeesten in het Vrije School onderwijs

Een van de eerste dingen die je opvalt als je een Vrije School binnenkomt zijn de duurzame houten meubels, de natuurlijke materialen, de zachte kleuren en de afgeronde vormen in het interieur. De kleuters spelen met houten speelgoed met een open einde en in de hogere klassen wordt gewerkt met krijtborden. De juffen en meesters schrijven en tekenen op de borden met kleurrijke krijtjes, vertellen verhalen en lezen voor. Dat ontbreken van schermpjes in het onderwijs is voor mij ook een belangrijke reden om te kiezen voor het Vrije School onderwijs.

Er wordt gewerkt aan de hand van thema’s, seizoenen en jaarfeesten. In het periode onderwijs staat gedurende een week of drie/ vier een bepaald vak centraal. Of het nu gaat om heemkunde, geschiedenis, aardrijkskunde of wiskunde – er wordt altijd gezocht naar verschillende didactische en kunstzinnige ingangen. Voor ieder onderwerp – aangepast op de leeftijdsfase van het kind – worden vormen gezocht die zowel het denken, het voelen als het handelen van het kind aanspreken en aanzetten tot ontwikkeling. Ritme, regelmaat en rituelen spelen een belangrijke rol binnen het Vrije School onderwijs. Dagelijkse rituelen, zoals de opbouw van de schooldag. Maar ook de seizoenen en de jaarfeesten zijn daarin een grote, overkoepelende leidraad voor alle jaren. De kinderen leven echt toe naar de jaarfeesten en deze worden prachtig en creatief gevierd. Per leerjaar staan steeds bepaalde thema’s, vakken, verhalen en periodes uit de geschiedenis centraal, afgestemd op de leeftijdsfase van de kinderen.

Het Vrije School onderwijs en de ontwikkeling van de fantasie

De ontwikkeling en voeding van de fantasie is een belangrijk aspect van het Vrije School onderwijs. De kleuters leven, leren en groeien in een bijna magische omgeving met kabouters, elfjes, sprookjes en engelen. Het vrij spel, waarin de kinderen worden vrijgelaten, geeft ze de ruimte om hun eigen fantasie te ontdekken en uit te leven tijdens het spelen. In mijn blog over het opbouwen van een Invitation to Play heb ik meer geschreven over het belang van de ontwikkeling van de fantasie en de invloed hiervan op het latere leven. Verhalen zijn een belangrijk onderdeel van deze scholing van de fantasie. Bij de kleuters zijn dat onder andere de sprookjes. Als de kinderen wat ouder zijn, komen de fabels in beeld. Weer later duiken ze in de Griekse mythen – een mooie brug om te leren over de Oude Grieken. Als de kinderen in hun school carrière zijn aanbeland bij de Romeinse sagen en legenden gaat de fantasie geleidelijk aan over in de (harde en brute) werkelijk van het Romeinse rijk, maar ook het die van “het echte leven” dat steeds intenser wordt beleefd door de kinderen die op het punt staan om naar de middelbare school te gaan.

De natuur en de Vrije School

De natuur is een grote inspiratiebron in het Vrije School onderwijs. De kinderen leren van jongs af aan mee te leven met de seizoenen. Ze leren kijken naar de natuur, de groeiprocessen te volgen en de bijbehorende jaarfeesten te vieren. De natuur en haar processen wordt intens en feestelijk beleefd. Een van de mooiste dingen aan het Waldorf onderwijs en de antroposofie vind ik de ontwikkeling van eerbied. Kinderen leren op jonge leeftijd met eerbied en verwondering te kijken naar de natuur en mee te voelen met alles wat leeft, groeit, bloeit en weer afsterft om ruimte te maken voor iets nieuws. Die eerbied en bewondering voor de aarde en alles wat die ons geeft, is wat mij betreft een essentieel onderdeel van groen opvoeden.

Inademen en Uitademen

In mijn blog “Het geheim van een harmonieuze dag met je kinderen” schreef ik uitgebreid over het belang van de afwisseling van inadem activiteiten en uitadem activiteiten. In de dagelijkse gang van zaken op de Vrije School wordt hier altijd rekening mee gehouden. De juffen en meesters begrijpen dat kinderen moeten bewegen nadat ze stil hebben zitten luisteren of flink hebben zitten concentreren op een rekensom. Die afwisseling tussen activiteit en rust, concentratie en ontspanning, binnen en buiten sluit goed aan bij de natuurlijke ontwikkeling en behoeftes van kinderen (en volwassenen!).

Kritische blik op het Vrije School onderwijs

Tradities en rituelen vormen een waardevol, belangrijk en zinvol onderdeel van het dagelijks leven van kinderen en volwassenen. Maar evaluatie van tradities moet. Als je dat niet doet ga je in een kringetje, in plaats van in een spiraal omhoog. Je loopt steeds hetzelfde pad zonder echt te groeien en te ontwikkelen. Op een gegeven moment is de aarde waarop je loopt zo diep uitgegraven door steeds maar dezelfde route te volgen, dat je niet meer over het randje kunt zien wat er in de rest van de wereld gebeurt. Het evalueren van Antroposofische tradities gebeurt wat mij betreft niet overal voldoende of met veel weerstand. Ik heb een enorme allergie voor instituten en mensen die niet openstaan voor ontwikkeling. Als ik op een dag wat langer heb geslapen omdat mijn kroost groter is, kan ik mij voorstellen dat ik daar een actieve bijdrage aan wil leveren binnen het Vrije School onderwijs.

Meer lezen over Vrije Scholen? Kijk dan hier.