Hoe breng je kinderen een groene mindset bij? Hoe krijg je ze op het groene pad – ongeacht hun leeftijd? Hoe voed je ze op tot milieubewuste burgers die goed voor de planeet willen zorgen? Niet vanuit angst of dwang. Maar vanuit een intrinsieke motivatie? Een liefde voor deze planeet. Het antwoord is: groen ouderschap. In deze blog deel ik de 7 stappen van groen ouderschap. Je kunt deze 7 processtappen ook toepassen op je eigen groene pad!

Hoe leren kinderen?

Hoe kun je je kinderen een groene mindset meegeven, zonder dat ze zich zorgen maken, angstig worden of er een klimaatdepressie aan overhouden? Hoe leren jonge kinderen eigenlijk? Niet perse door kennis, maar door na-leven. Door na te bootsen, wat wij als volwassenen doen. Ze zien wat wij doen en verinnerlijken dit in hun gedachtenwereld, hun gevoelsleven en in hun handelen. Wat je voor doet als ouders en verzorgers is net zo – of misschien wel belangrijker – dan wat je zegt.

Het heeft geen zin om aan een klein kind te vertellen dat het slecht gaat met de planeet, dat de mens de oorzaak hiervan is en dat, als we niet radicaal veranderen, de wereld in korte tijd onleefbaar zal worden op heel veel plaatsen. Sterker nog, het is zeer af te raden om aan jonge kinderen de waarheid te vertellen over klimaatverandering. Klimaatdepressies zijn echt. En schuldgevoelens werken verlammend. Maar hoe breng je kinderen dan wel een groene mindset bij? Aan de hand van de 7 processtappen in groen ouderschap.

De 7 stappen in groen ouderschap

1. Verwonderen – Wat is de wereld mooi!
2. Beleven – Wat geeft de aarde ons allemaal, in ieder seizoen.
3. Dankbaarheid – Wat bijzonder dat wij hier mogen zijn!
4. Nabootsen – Wat geven wij terug aan de aarde, in ons dagelijks doen & laten?
5. Verinnerlijken – Hoe wil ik een bijdrage leveren?
6. Leven – Zo doe ik het.
7. Doorgeven – Hoe inspireer ik anderen?       

Stap 1. Verwonderen

Als een kindje net geboren wordt is alles nieuw. Heel veel blijft nieuw, voor een hele lange tijd. Soms zijn al die nieuwe dingen beangstigend, maar als een kind opgroeit in een veilige situatie, wekken de meeste nieuwe dingen vooral verwondering op. Een bloem! Een boom! Een poes! Een mier! Een lieveheersbeestje! Een vliegtuig! Een vogel! Een tractor! Een hond! Een ambulance! Een waterplas! Alles is bijzonder. Als volwassenen, die al honderd bloemen hebben gezien en waterplassen vooral associëren met natgeregend worden, gaan we daar soms gemakkelijk aan voorbij. Terwijl in die verwondering juist de kiem ligt van groen ouderschap: voor milieubewuste kinderen en volwassenen.

Want als je even een stapje terugdoet en echt kijkt naar de wereld om je heen, dan realiseer je je dat die verwondering de enige ware reactie is die onze planeet verdient. Hoe bizar, bijzonder en prachtig, dat dit hier allemaal is, op onze aarde. Dat het allemaal maar werkt en leeft en doet. Wat het allemaal doet! Hoe het eruit ziet, wat het kan, hoe het beweegt, de geluiden die het maakt. De aarde, haar begroeiing en bewoners – mens en dier – zijn bewonderenswaardig.

Tips om de verwondering bij kinderen te stimuleren en cultiveren:

• Als je samen buiten loopt (maakt niet uit hoe klein je kindje is) benoem dan wat jullie zien (bloemen, bladeren, dieren, water), horen (auto’s, vogels, honden) en voelen (regendruppels, zon, kou).
• Let op je kindje: waar kijkt het naar (die grote graafmachine), welke sensaties voelt het (zon in het gezicht) en wat het zich afvraagt (waar komt dat geluid toch vandaan?). Benoem het en geef er een waardering aan: “groot he, die graafmachine!”, “wat een felle zon he? Mama doet een doekje voor de zon voor jou”, “hoor je dat? Dat is een hond!”
• Ga zoveel mogelijk met je kind naar buiten. Naar het bos, het park, het stadsparkje, een natuurgebied, het strand, de kinderboerderij. Overal waar je kind de schoonheid van onze planeet kan zien, ervaren en voelen. 
• Laat de wereld in een rustig tempo aan je kind voorbij gaan – dus terwijl jullie wandelen, bijvoorbeeld in een wagen of draagdoek. Als je kindje zelf kan lopen, vertraag dan. Adem in en uit bij ieder steentje dat wordt omgedraaid, ieder blaadje dat wordt opgeraapt, ieder miertje dat wordt bestudeerd en iedere vraag die je wordt gesteld. In groen ouderschap is je dreumes een antropoloog, bioloog, geoloog, kosmoloog en filosoof.
• Je kleine kind verwondert zich over alles wat het ziet. Als jij, als opvoeder, die verwondering bevestigend beantwoord {Ja!!! De wereld is inderdaad prachtig/bijzonder/kleurrijk} cultiveer en stimuleer je de liefde voor de planeet, in plaats van dat je haar afkapt, omdat de boodschappen nog gedaan moeten worden.

Stap 2. Beleven

De tweede stap, van groen ouderschap, is het beleven van de bijzondere natuur en alles wat de aarde te bieden heeft. Het beleven van de seizoenen is hier een belangrijke leidraad. Door met je kind het jaar rond te beleven, met ieder seizoen haar eigen eigenschappen, bijzonderheden, uitdagingen en kwaliteiten, creëer je bewustzijn en respect voor de machtige natuur. Het leert een kind de dingen in een groter verband te zien en ook te zien waar het zelf thuishoort in dit grotere geheel. Dit gevoel van verbonden te zijn met de wereld om zich heen, is uitermate belangrijk voor het ontwikkelen van milieubewustzijn. Als je je verbonden voelt met je omgeving, wil je er goed voor zorgen, heel simpel. Maar het geeft je ook een sense of purpose: een gevoel van zingeving. Ik hoor hier thuis, dit heeft nut, wat ik doe maakt uit. Ontzettend belangrijk voor ieder mens om te voelen.

---

Tips om de seizoenen en de natuur te beleven

• Gebruik de seizoenen als leidraad. Leef met de maanden mee en leer je kind over ieder seizoen. Neem het mee naar buiten en laat zien hoe de bloemen uitkomen in de lente, de zon fel en lang schijnt in de zomer, hoe de bladeren oranje worden in de herfst, de bomen kaal in de winter. 
• Laat het niet alleen een uiterlijke reis zijn, maar ook een innerlijke reis: de verbinding tussen binnen en buiten. In de lente en zomer ben je veel meer buiten: rennen, spelen, naar het strand en het bos. Het leven is, net als de natuur, uitbundiger. In de herfst en vooral in de winter, ben je meer binnen, maar keer je ook meer naar binnen. Jullie doen gezellige activiteiten thuis (zoals knutselen, voorlezen, spelen) en het leven wordt, net als de natuur, stiller. 
• Bouw samen met je kind een jaartafel op. Dit kan een klein tafeltje, plankje of hoekje zijn in de kamer of speelkamer, waar jullie kaartjes, spulletjes en schatten uit de natuur plaatsen die bij het seizoen horen.
• Vier de jaarfeesten. Het beleven van het jaar wordt pas echt een feestje door de verschillende jaarfeesten te vieren, maar ook door er naartoe te leven. Je kunt hierbij denken aan St. Michael, Sint Maarten, Advent, Sint Nicolaas, Kerst, Drie Koningen, Maria Lichtmis, Carnaval, Vastentijd, Pasen, Hemelvaart, Pinksteren en Sint Jan. Maar je kunt natuurlijk ook feesten uit andere culturen toevoegen aan jullie jaarfeesten! Groen ouderschap is een groot feest.
• Voor ieder feest zijn er bepaalde rituelen die helpen bij het toeleven naar het mooie moment. Met advent tellen we de dagen bijvoorbeeld af met een adventskalender en bouwen we langzaam de stal voor baby Jezus op. In de Vastentijd, de periode voor Pasen, maak ik met mijn oudste dochter altijd een kalender. Iedere dag van de week (behalve op zondag) doen we iets liefs voor de planten, de dieren, andere mensen, onszelf, ons huis of lezen we een mooi verhaal over Pasen of de lente. Ook over deze rituelen kun je volop lezen in De groene mama.

Stap 3. Dankbaarheid

Als we zien hoeveel we van de aarde krijgen en hoe gaaf het is dat wij hier mogen zijn, ontstaat er iets heel bijzonders: dankbaarheid. Dankbaarheid is de sleutel tot geluk. En ook de sleutel tot een gezonde planeet. Als je kunt leven vanuit dankbaarheid voor wat er is, wat je krijgt en wat je hebt, kun je geluk voelen, ook als het tot op zekere hoogte (!) tegenzit. En voel je een intrinsieke wens om goed voor de aarde die zoveel geeft, te zorgen. Dankbaarheid speelt daarom een essentiële rol in groen ouderschap.

Tips om dankbaarheid te cultiveren in kinderen

• Ken je iemand met een moestuin? Vraag dan of jullie zo nu en dan mogen helpen. Zo leren kinderen van zaadje tot maaltijd waar het eten vandaan komt. Het hele proces van de aarde klaarmaken, zaaien, groeien, bloeien, oogsten, schoonmaken, bereiden en eten wordt op deze manier beleefd. Geen moestuin in de buurt, zoek dan een biologische kwekerij of pluktuin in jullie omgeving! Lees hier alles over de moestuin van mijn vader.
• Door te benoemen dat de aarde ons dit geeft en dat je hier dankbaar voor bent, wordt het logisch, zichtbaar en voelbaar voor kinderen. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een spreuk voor het avondeten of door het gewoon regelmatig even te benoemen.
• Als je buiten bent met je kind, kun je benoemen wat de elementen jullie en de aarde geven. Dus de regen zorgt ervoor dat de plantjes kunnen groeien. De zon verwarmt zo lekker! De frisse lucht geeft zoveel vrijheid en maakt je hoofd weer even leeg. Op de aarde kun je zo lekker hard rennen! Er valt iedere dag wel weer iets te bedenken. Door het te benoemen gaat je kind het vanzelf ook zien.
• Als spullen niet meer te maken zijn of kleding te klein is geworden, kun je het voordat je het weggooit, recycled, doorgeeft of doorverkoopt even bedanken. Praat samen even over wat deze spullen jullie hebben gegeven (deze sokjes hielden mijn voeten warm, deze waterkoker maakte lekkere kopjes thee voor ons, etc) en bedank het materiaal voor al die goede diensten.

Stap 4. Nabootsen en groen ouderschap

Misschien wel de belangrijkste stap in groen ouderschap. Groen voorleven. De manier waarop jullie leven is veel belangrijker dan wat je vertelt over “wat slecht is voor de aarde” en hoe de planeet er momenteel bijhangt en “wat je eigenlijk zou moeten doen” (maar niet doet).

---

Kinderen verinnerlijken onze handelingen en intenties. Onze gewoonten worden hun gewoonten. De manier waarop we met onszelf, anderen, dieren, planten, spullen, de planeet omgaan wordt diep in hun gedachten, gevoel en handelen gegraveerd.

Tips om groen leven voor te leven 

• Maak samen ecologisch afwasmiddel, wasmiddel en andere schoonmaakmiddelen. De recepten vind je hier. Laat je kind helpen, waar het kan. Leg – afhankelijk van de leeftijd – uit waarom jullie dit doen. (“Zo hoeven we geen nieuwe plastic flessen te kopen, maar gebruiken we steeds dezelfde fles opnieuw”)
• Betrek je kind bij het bereiden van veganistische maaltijden. Laat het helpen met snijden, roeren, mengen, kneden en serveren. Maar laat het ook meekijken – bijvoorbeeld vanuit de draagzak of een learning tower. Het ziet hoe jij de verse groenten, kruiden en granen bereidt. Met alle begrip en respect voor ouders met ernstig tijdgebrek – is dat een hele andere beleving dan eten uit kant en klare pakjes. Tijdens het koken kun je uitleggen waarom jullie planten eten en geen dieren. Waarom jullie restjes eten niet zomaar weggooien, maar er een lekkere salade of ovenschotel van maken. Je laat zien hoe mooi de groenten zijn, hoe lekker de kruiden ruiken, hoe zacht de bonen en granen worden als je ze kookt, hoe deeg voelt aan je handjes.
• Maak samen 100% natuurlijke cosmetica. Bijvoorbeeld gezichtscreme, bodylotion, massageolie, lippenbalsem, haarmaskers, gezichtsmaskers, face mist. Gebruik biologische ingrediënten en stop de eindproducten in herbruikbare potjes – bijvoorbeeld opgebruikte potjes en flesjes cosmetica. Recepten vind je hier!
• Gebruik in de badkamer verpakkingsvrije zeepjes in plaats van plastic flessen shampoo, conditioner en douchgel. Zo is plastic vrij leven van jongs af aan al een gewoonte. Lees hier hoe je badkamer plastic vrij kunt maken!
• Repareer samen spullen die stuk zijn. Houten speelgoed met houtlijm. Kleding en popjes met naald en draad. Spullen die jullie niet zelf kunnen repareren, zoals schoenen, breng je naar de schoenmaker of kledingmaker. Neem je kind mee naar de stomerij. Verzorg spullen goed, zodat ze langer mee gaan. Leer je kind schoenen poetsen, kleding ontpillen, naaien en leer het de eigen spullen en het eigen speelgoed schoonmaken en goed verzorgen. Respect voor het materiele is belangrijk. 
• Als spullen echt “op” zijn, neem je kind dan mee in het proces van weggooien. Neem je kind mee naar de recyclebakken of als jullie spullen gaan wegbrengen naar de kringloopwinkel of milieustraat. 
• Laat je kind zien dat spullen een tweede leven verdienen. Ga samen naar de kringloopwinkel als jullie iets nodig hebben. Als je daar iets koopt, maak het daarna samen schoon of repareer eventueel een klein gaatje of missend knoopje. Zo laat je zien dat deze spullen net zo waardevol zijn als nieuwe spullen en gaat je kind dat ook zo ervaren. Als je kind iets wil of nodig heeft, kijk dan samen op Marktplaats. Leg uit dat een ander kindje er eerst van heeft gehouden en nu mag jouw kind er goed voor zorgen. 
• Als jullie zelf dingen niet meer nodig hebben of te klein zijn, neem je kind dan mee in het proces voor door-of weggeven. Het plezier van iemand anders blij maken met wat eerst van jou was. Het geven van een tweede (derde of vierde) leven van jullie spullen, speelgoed en kleding. Pak het mooi in voor de nieuwe verzorgers, schrijf er een briefje bij.

Nog heel veel meer tips voor het voorleven van milieuvriendelijke gewoonten vind je in De groene mama.

Stap 5. Verinnerlijken

In deze stap van groen ouderschap help je je kind natuurlijk wel, maar ben jij niet meer de groene motor. Je moet een stapje terug kunnen doen en inspringen wanneer je kind dat nodig heeft. Dit is een stap voor de wat oudere kinderen. Vanaf een jaar of 9 (sommige kinderen wat jonger, sommigen wat ouder) ontwaken kinderen echt voor de buitenwereld. Ze worden zich bewust van onrecht, leed, kwaad, de dood: het einde van de sprookjeswereld. Best wel een heftige tijd en natuurlijk is het van belang dat kinderen onze onvoorwaardelijk aanwezigheid en liefde voelen in deze tijd. De meester is stom en misschien mama soms ook en dieren gaan dood en misschien oma ook. Grote gevoelens in een klein kind. Maar er is een veilige basis van liefdevolle verzorgers die er onvoorwaardelijk voor je zijn. 

Een tijd waarin je kind kan gaan nadenken over hoe het een bijdrage wil leveren aan de planeet. Hoe het voor de dieren wil zorgen, planten, mensen. De mogelijkheden zijn eindeloos, want klimaatactivist zijn betekent in 2020 niet meer dat je op de barricades moet staan. Klimaatactivisten vind je op iedere plek in de maatschappij: juristen, natuurcosmeticamerken, circulaire kledingontwerpers, vegan chefs, biologische boeren, ecologische schoonmakers, docenten, groene bouwbedrijven, politici. Afhankelijk van de interesses en leeftijd van je kind kan het verinnerlijken van de groene basis die jullie hebben meegegeven vorm krijgen.

Je kind helpen bij het proces van verinnerlijking

• Sluit aan bij de leeftijd van je kind. Je 10 jarige wil misschien geld inzamelen om te doneren aan Greenpeace. Je 14 jarige wil wellicht kleding maken van oude kledingstukken. Je 16 jarige wil graag mee naar een protest om de longen uit het lijf te schreeuwen. Je 18 jarige zoekt een studie die een echte bijdrage kan leveren aan een groene wereld. 
• Sluit aan bij de interesses van je kind. Vraag je af, wat vind mijn kind leuk, waar is hij goed in, wat doet hij graag. Het maakt niet uit of het antwoord gamen, fotograferen, bouwen, schrijven of schilderen is. Iedere ingang is er een naar een groenere wereld. Een kind dat ontzettend graag gamed is misschien wel heel goed met computers. Hoe belangrijk is dat wel niet in deze maatschappij! Denk aan het opbouwen van een website rondom klimaatverandering, een promo filmpje voor een politieke partij, het bouwen van klimaatmodellen en nog veel meer. 
• Push je kind niet in het proces, maar vertrouw op jullie groene basis. Zorg dat je kind mogelijkheden ziet, zeker als het vastloopt, zorg dat je er bent, als het wil praten en weet verder ook gewoon je plek, op een afstand, in jouw eigen groene leven en jouw eigen groene proces.

Stap 6. Leven

En zo doe IK het. Na het proces van verinnerlijken, komen de keuzes. Zo ga ik het doen. Zo pak ik het aan. Je kind besluit bijvoorbeeld om wel of geen vlees, vis of zuivel te eten. Wel of geen wol of leer te dragen. Wel of niet met het vliegtuig op vakantie te gaan. Wel of niet te gaan protesteren. Wel of niet tweedehands kleding te kopen of maken. Wel of niet briefjes in de brievenbus van de buren te doen met informatie over klimaatverandering. Wel of niet vrijwilligerswerk te doen bij het dierenasiel. Wel of niet een deel van het zakgeld af te staan aan het WNF. Wel of niet een milieugerelateerde studie te gaan doen. 

---

In de vorige fase van groen ouderschap stond je al iets meer aan de zijlijn. Nu al helemaal. Het is voor iedere tiener en jongvolwassene ontzettend belangrijk dat het eigen keuzes kan maken. Zelf beschikking. Zelf vertrouwen. Invloed op het eigen leven. Natuurlijk moet je de veiligheid van je kind in de gaten blijven houden en bijsturen waar noodzakelijk. Maar verder is het vooral belangrijk om vertrouwen uit te spreken, vragen te stellen, te luisteren, respect te tonen voor de keuzes en vertrouwen te voelen voor het proces van je groene kind. 

De kans is heel groot dat de groene weg die jouw kind kiest, afwijkt van je eigen groene pad. Maar jullie groene basis is er. Jullie horen bij elkaar. Vertrouw er maar op dat jullie groene paadjes elkaar weer zullen kruizen.

Stap 7. Doorgeven

Als je kind of volwassen kind een keuze heeft gemaakt – al dan niet honderd keer aangepast, want ook dat hoort erbij – en het eigen groene leven leidt, kan het gaan doorgeven. Anderen inspireren. Misschien herken je hierin ook wel je eigen groene pad. Je hebt eerst allemaal keuzes in je eigen huis gemaakt: je bent gaan isoleren, zelf schoonmaakmiddelen gaan maken, gestopt met alsmaar nieuwe spullen kopen, de droger de deur uit geknald, vaarwel gezegd tegen de auto, shampoo bars en bamboe tandenborstels gaan gebruiken en plantaardig gaan eten. Toen jullie groene huishouden goed en wel draaide, dacht je, hoe zou ik anderen kunnen helpen om dit ook te gaan proberen?

---

In het laatste hoofdstuk van De groene mama komt dit aan bod: hoe kun je invloed uitoefenen op je omgeving. Of dit nou in je familie, vriendenkring, buurt, school, (jaar)club, stad, land of wereldwijd is. 

Ook je groene kind komt uiteindelijk in deze fase terecht. Misschien omdat het zelf kinderen krijgt en een groene levensstijl door gaat geven, misschien omdat het les gaat geven en groepen jongeren leert over de natuur, de planeet en het klimaat, misschien omdat het de politiek in gaat, misschien omdat het overheden die zich niet aan het klimaatakkoord houden gaat aanklagen in de rechtbank, misschien omdat het kritische stukken gaat schrijven voor een krant of blog, misschien omdat het een groen project gaat leiden binnen het bedrijf waar het werkt of omdat het de hele buurt gaat motiveren om voor zonnepanelen te kiezen.

Bij deze fase van groen ouderschap kun je vast wel weer aansluiten. Want hoe kun je helpen? Misschien dat je wordt gevraagd om mee te denken over het project. Of om mee te gaan langs de deuren. Of om te doneren voor de rechtszaak. Of om de artikelen van je kind te delen. Of om advies te geven over bepaalde lestechnieken. Of om te luisteren, als je kind doodmoe is na vier nachten nauwelijks slapen met een kleine baby, maar de volgende dag wel de hete douche wil uitdraaien na 5 minuten en plantaardige maaltijden wil maken omdat dit beter is voor de planeet. 

Het cirkeltje is dan rond. Net als onze aarde. Onze prachtige, machtige, bijzondere en kwetsbare aarde. De aarde waar wij voor mogen zorgen. 

7 stappen van groen ouderschap in jouw eigen groene leven

Je kunt deze 7 processtappen van groen ouderschap ook toepassen op je eigen groene pad.

1. Verwonderen – hoe kom ik weer in contact met de natuur: hoe ga ik de dingen om me heen weer waarderen?
2. Beleven – Wat geeft de aarde ons allemaal, in ieder seizoen.
3. Dankbaarheid – Wat bijzonder dat wij hier mogen zijn!
4. Nabootsen – Welke boeken, netflix series, bloggers kan ik lezen of zien die mij inspireren om groener te leven
5. Verinnerlijken – Hoe wil ik een bijdrage leveren?
6. Leven – Zo doe ik het
7. Doorgeven – Hoe inspireer ik anderen?